Beatrice, Zimbabve – Son dokuz yılın büyük bölümünde, Admire Munatsi, tavuk kümesini ve domuz ahırını temizlemekten araba yıkamaya kadar çeşitli görevlere başlamak için şafak vakti, patronunun Harare’nin 65 km (40 mil) güneyindeki Beatrice’deki çiftlik evine gitti. Sabah saat 7’de, çiftlikte sulama görevlisi olarak 10 saatlik vardiyaya başlamak için büyük iş elbisesi ve yırtık çizmeleriyle iş arkadaşlarına katılıyor.

Her iki rol için toplam aylık ücreti 70 dolar.

Ancak düşük ücretlere ve uzun çalışma programına rağmen Munatsi, Zimbabve’de benzer günlük rutinlerde çalışan diğer pek çok kişiyle karşılaştırıldığında kendisini şanslı görüyor.

Munatsi, Al Jazeera’ye “Bazen patronumun ailesi beni tüm istenmeyen eşyalarıyla (giysiler, mutfak eşyaları ve hatta yiyeceklerle) şımartıyor” dedi. “Ve çevredeki çiftliklerdeki çok az çiftçi 50 doların üzerinde para ödüyor.”

Zimbabwe’nin tarım sektörü ülkedeki en büyük işgücü istihdam eden sektör olmayı sürdürüyor ancak tarım işçilerinin resmi asgari ücreti ayda yaklaşık 78.000 Zimbabwe doları (yaklaşık 70 dolar) civarında. İşgücünün yarısından fazlasının kayıt dışı sektörde olduğu bir ülkede yıllık enflasyon oranı şu anda yüzde 180 civarındayken, düşük ücretli, emek yoğun işler hâlâ oldukça cazip.

Zimbabwe’de bazı tarım işçileri artık yetersiz kazançlarını tamamlamak için birden fazla işte çalışıyor. Diğerleri komşu Botsvana ve Güney Afrika’da şanslarını deniyor, bazen de korkunç yabancı düşmanlığı saldırılarının kurbanları.

Zimbabve’de pek çok tarım işçisi, genellikle “makomboni” olarak bilinen sömürge döneminden kalma barakalarda yaşıyor.

Munatsi bir evde yaşıyor ve iki odayı eşi ve dört çocuğuyla paylaşıyor. Akranlarından bazıları, çalıştıkları çiftliklerdeki yenilenmiş domuz ahırlarında, tütün ambarlarında ve at ahırlarında yaşamak zorunda kalıyor.

Al Jazeera neredeyse bir düzine işçiyle konuştu ancak çoğu, patronlarının misilleme yapması korkusuyla isimsiz konuşmayı tercih etti.

Munatsi gibi pek çok kişi, rutin olarak patronlarına ve borç verenlere borçlu olduklarını, ailelerinin temel ihtiyaçlarını bile karşılamakta zorlandıklarını söyledi; bu, birçok tarım işçisinin uzun yıllar boyunca düşük maaşlı işlerine bağlı kalmaya zorlanmasına yol açan bir model.

“Hepimiz daha iyi maaşlı işlerin ve ailelerimiz için daha iyi yaşamların hayalini kuruyoruz, ama siz ne yapabilirsiniz?” dedi. “Sanki köleyiz.”

‘Hemen değişiklik yok’

O zamanlar Rodezya’da sömürge yönetimi günlerinden bu yana, Zimbabwe’nin tarımın hakim olduğu ekonomisinde konuşulan bir konu, okuma yazma bilmeyen Siyah tarım işçilerinin beyaz yerleşimci çiftçi patronları tarafından sömürülmesiydi.

1950’li ve 60’lı yıllarda, komşu Malavi ve Zambiya’dan Zimbabwe iş piyasasına ucuz işgücü sunan bir göçmen işçi akını yaşandı. Bazı yerel işçiler zorla işe alındı, ancak diğerleri için bu, ucuza çalışmakla iş olmayan köylerinde açlıktan ölmek arasında bir seçimdi.

Zimbabve, uzun süren bir kurtuluş savaşının ardından 1980’de nihayet bağımsızlığını kazandığında, yeni ilk Siyah başbakan Robert Mugabe, beyaz çiftçilerle dünya çapında alkışlanan bir uzlaşma politikasını benimsedi.

Bu sol çoğunlukla beyaz ticari çiftçiler tam kontrol altında Ülkenin en önemli tarım arazilerinin büyük bir kısmı bu topraklarda yer alıyordu, ancak tarım işçilerinin kaderinde herhangi bir değişiklik olmadı.

Bağımsızlık öncesinde ve sonrasında farklı beyaz çiftçiler için çalışan Hamandishe Maponga, Al Jazeera’ye şöyle konuştu: “Bağımsızlık, beyaz ticari çiftçilerin zihniyetinde ve Siyah tarım işçilerine yönelik muamelelerinde anında bir değişiklik yaratmadı.”

Şu anda 72 yaşında olan Maponga, Al Jazeera’ye “Belki de değişen tek şey, bazı çiftçilerin bize hakaret ederken ırkçı terimler kullanmayı bırakmasıdır” dedi.

2000’li yılların başında kurtuluş savaşı gazileri başladı beyazların sahip olduğu çiftlikleri işgal etmek ve devralmakMugabe yönetimi tarafından destekleniyor. Siyah tarım işçileri kendilerini bu kez yeni patronlar için çalışırken buldular, ancak çalışma koşulları yine pek değişmedi.

Zimbabve’de beyazların sahip olduğu çiftliklerin bu tartışmalı işgaline Batılı ülkelerin yaptırımları da eşlik etti ciddi bir ekonomik krize yol açacak ve hiperenflasyonu kaydedin. Bu, yalnızca birkaç ABD dolarına tekabül eden trilyonlarca Zimbabve doları kazanan çoğu tarım işçisinin durumunu daha da kötüleştirdi.

Düşük veya ödenmeyen ücretlerden şikayetçi olan işçilerin davaları, personel yetersizliğine rağmen iş mahkemelerinde yıllardır sürüyor. Sonuç olarak, bazı işçiler Al Jazeera’ye isimsiz olarak, yardım için mahkemelere başvurmayı asla düşünmediklerini söyledi.

Zimbabwe’de tarım işçilerinin organize grevleri veya iş bırakmaları da nadirdir.

Botsvana’daki Gaborone Üniversitesi Hukuk Fakültesi’nde hukuk ve tarih öğretmeni Charles Kungwengwe, Al Jazeera’ye şöyle konuştu: “Aşırı durumlar dışında, Zimbabve’de avukat ücretleri gerçekçi olmayacak kadar yüksek olduğundan, tarım emekçileri davalarını yürütmek için nadiren avukat tutuyor.” “Çoğu tarım işçisi hakları veya hakları konusunda yeterince bilgi sahibi değil ve işverenler sıklıkla bundan yararlanıyor.”

“Tarım işçilerine köle muamelesi yapılmasının birçok Afrika ülkesinin normalleştirdiği sömürgeci miraslardan biri olması üzücü” diye ekledi.

Sektördeki kişiler ve sendikacılar, bu kötü çalışma koşullarının, zar zor uygulanan iş kanunlarıyla devam etmesine izin verildiğini söylüyor.

Zimbabwe Sendikalar Kongresi (ZTCTU) başkanı Michael Kandukutu, Al Jazeera’ye şöyle konuştu: “Zimbabve’deki pek çok çiftlik, çiftlik sahibi olarak çıkarları diğer rolleriyle sıklıkla çatışan parlamento üyeleri, politikacılar ve diğer etkili profesyonellerin mülkiyetindedir.” “Tarım emekçilerinin yaşamlarını iyileştirmek için, onların hakları ihlal edildiğinde kutsal ineklere izin verilmemeli veya kanunlar seçici olarak uygulanmamalıdır.”

Çiftçilerin sübvansiyon eksikliği ve zayıf yönetim becerileri ile birlikte güvenilmez su ve enerji tedariği ve yollar gibi zayıf altyapı gibi sorunlar da çiftçilik maliyetlerini artırdı.

Zimbabve Çalışma Ekonomik Kalkınma Araştırma Enstitüsü’nden ekonomist Prosper Chitambabra Al Jazeera’ye şöyle konuştu: “Hükümet tarım işçileri için asgari ücreti düzenleyebilir, ancak çoğu çiftçi ya bu ücreti ödeyemiyor ya da ödemek istemiyor.” “Çoğu tarım işçisi yoksulluk sınırının çok altında ve ortalama asgari ücretin çok altında kazandıkları için mücadele ediyor.”

Daha iyi koşullar umuduyla

Uzun süredir hükümdar olan Mugabe’nin çıkışı ve 2017’de Emmerson Mnangagwa’nın katılımı birçok tarım işçisinin daha iyi çalışma koşulları hayal etmesine neden oldu.

Yabancı iş çevrelerinde “korumacı” olarak görülen selefinin aksine Mnangagwa, yabancı yatırımcıları cezbetmek için “Zimbabve iş dünyasına açık” politikasını başlattı.

Chivhu’daki bir mandıra çiftliğinde çalışan 32 yaşındaki sürü çocuğu Aaron Phiri, Al Jazeera’ye “Umarım bu yeni oyuncular çalışma koşullarımızda yeni standartlar belirleyecektir” dedi. “Maaşlarımız hala beklentilerimizin çok altında”

Özellikle sosyal hizmet uzmanlarının yaşam koşullarının kötüleştiğini söylediği kombonilerde, gayri resmi konutlarda değişim için yenilenen umutlar var.

Gözlemlediği çiftlik yetimlerini destekleyen bir STK olan Farm Orphans Support Trust’ta sosyal hizmet uzmanı olan Atipa Mhute, “Aile içi şiddet, alkolizm, aşırı yoksulluk, okulu bırakma ve erken evlilik vakaları orada nispeten yüksek” dedi. “Bazı durumlarda modern köleliğe benzetilebilecek sömürüyü sona erdirmek için öncelikle bu cehalet ve yoksulluk döngüsünü kırmalıyız.”

Ancak bazılarının başka seçeneği yok.

Munatsi, “Sekiz yılı aşkın süredir buradayım ama emeklilik fonum, izin günlerim, yazılı sözleşmem veya sağlık sigortam yok” dedi. “Eğer işçinizi bu şartlara tabi tutarsanız işveren değil, köle efendisi olursunuz.”